This text was written using the Windows Cyrillic 1251 character set. Òîçè òåêñò å ïîäãîòâåí îò Âèêòîð Êèðèëîâ Ëþáåíîâ, Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ, victor@mbx.isoc.bg Õèëÿäè áëàãîäàðíîñòè, Âèêòîð! O, TEMPORA! O, MORES! O, tempora! Î, mores! Ñåäÿ è ñå ÷óäÿ, çàùî ÷îâåê ñå ñúðäè, êîãà ìó ðå÷åø: ìàãàðå, ñâèíÿ èëè âîë; è íå ñå ñúðäè – äîðó îùå ñå ðàäâà, êîãà ìó ðå÷åø: ïèëåíöå, ãúëúá÷å, ñëàâåé÷å, äîðè îùå êîòåíöå è òåëåíöå? Äàëè ñëàâåÿò ïðèíàñÿ ïîâå÷å ïîëçà â îáùåñòâîòî íà ÷îâåöèòå, îòêîëêîòî áëàãîðîäíàòà ñâèíÿ, òàçè ïðîèçâîäèòåëíà ñèëà â ïðèðîäàòà íà æèâîòíèòå, íà êîÿòî ñàìî êàòî ïîãëåäíå ÷îâåê, íàóìÿâà ìó íåùî àðèñòîêðàòè÷åñêî, íåùî âúçïèòàíî è íà äúëæèíà, è íà øèðî÷èíà? Äàëè ïèëåòî èìà ïîâå÷å ìîçúê, ïîâå÷å óì, îòêîëêîòî ïî÷òåíîòî ìàãàðå, òîçè ôèëîñîô íå ñàìî ìåæäó æèâîòíèòå, íî è ìåæäó ÷îâåöèòå? Èëè ïúê ãúëúáúò å ïî-íåïîðî÷åí è ïî-äîñòîåí â íåùî îò ñêîïåíèÿ âîë, òóé ïîäîáèå íà íàøèÿ òúðïåëèâ íàðîä? Íî èäè è ðå÷è òàêàâà äóìà íà íàøèòå, íàïðèìåð (íèé ñå ñ ïðèìåðè ùå ãîâîðèì) ëèòåðàòîðè, ïîåòè, âåñòíèêàðè, ÷îðáàäæèè, ó÷èòåëè è ïðî÷èe ðàáè áîæèè, òà âèæ êàêâî ùå òè ñå ñòðóïà íà ãëàâàòà îò ñè÷êèòå òåçè òðóæåíèöè â ïîëåòî íà ãëóïîñòòà. Ìóçèêîñëîâåñíåéøèÿò ãîñïîäèí Ïèøóðêà, çà ÷åñòòà íà ìóçèòå è íà íåãîâàòà “ãîñïîæèöà ïðàâäà” è “ìàäàì êóäêóäÿ÷êà” ùå òå ïîâèêà íà äóåë èëè, ïîåòè÷åñêè äà êàæà, íà ïîëåòî íà ÷åñòòà. Ìóäðîãëóïåéøèòå è èçðÿäíåéøèòå ïîñëåäîâàòåëè íà íàøèÿ Ñóìàðîêîâ (íåêà ñå íå ñúðäè ã-í Âîéíèêîâ, ÷å ìó äàäîõìå òîâà èìå. Ñóìàðîêîâ å ìàëêî ïî-äîëåí ïîåò îò âåëèêèÿ Òðåäÿêîâñêè) – ïî÷òåíèòå ãîñïîäà Ïúðëè÷åâ, Ñàïóíîâ, Ïèñêþëëèåâ, Îäæàêîâ, Ñòàí÷îâ, Ôèíãîâ, Äåðåáååâ (óõó!), ùóðöèòå íà Áëúñêîâîòî ó÷èëèùå çà ìèøêèòå è ñè÷êè íèùè äóõîì è áîãàòè ãëóïîñòèþ, – ñè÷êèòå ùå òå ïîòåãëÿò, ùåø íå ùåø, íà ñúä ïðåä ïàðíàñêèòå áîãîâå, äåòî, ðàçáèðà ñå, ïðåäñåäàòåëñòâóâà ôèëîñîôúò ñ äúëãèòå óøè; à äðóãè, çà êîè èñòèíàòà íå å òúé òåæêà è ãîð÷èâà, ñèð. îíåç òàáàí ñóðàòëàðú, íà êîèòî è â î÷èòå äà ïëþåø, òå ùå êàçâàò, ÷å å áîæà ðîñèöà – êàêâèòî ñà áëàãîðîäíèòå íàïð. õ. Èâàí÷î Ïåí÷îâè÷ åôåíäè, Õðèñòî Àðíàóäîâ åôåíäè, Íèêîëà Ãåíîâè÷ åôåíäè, ñëàäêîòî ïåðî Ìèõàéëîâñêè, ó÷èòåëñêàòà ôàáðèêà Ãðóåâ, ñèíúò íà Ìèòà Ïàòêàòà – Ïàâëîâ, ñèàìñêèòå áðàòÿ Áàëàáàíîâ è Îâ÷îâ, áóêóðåùêàòà “Äîáðîäåòåëíà äðóæèíà” çà îáèðàíå íà óìðåëèòå è âñå è âñÿ äåáåëîêîæà ïîðîäèöà è ÷îðáàäæèéñêà – âñè÷êè ùå êàæàò: “Îñòàâåòå òîç ÷àïêúíèí; ÷îâåê áåç ðàáîòà, çàëîâèë ñå äà íè ãëîæäå öúðâóëèòå è äà ìàñêàðè ïðå÷èñòèòå íè ëèöà, ñúçäàäåíè ïî îáðàçó è ïîäîáèþ áîæèþ. “À! Íåçëîáëèâè ïèëåíöà, ãúëúá÷åòà, ñëàâåé÷åòà è òåëåíöà! “Áóäèëíèêúò” íå ùå áúäå òúé ãëóïàâ, çàùîòî íå ìó å èçïèëà îùå êóêóâèöà óìà êàòî íà “Çâúí÷àòèé Ãëóì÷à” (Ãëóï÷î òðÿáâàëî äà ñå êàæå), è òúé áåçáîæåí êàòî ïîêîéíèÿ “Òúïàí”, òà äà óíèæàâà óìíèòå, ïîëåçíèòå è òðóäîëþáèâèòå æèâîòíè ñ âàñ, ïîäâèæíèöè íà ïèùåâàðåíèåòî. “Òúïàíúò” áåøå îìàñêàðèë âåäíúæ åäíà ìàãàðèöà, êàòî êàçâàøå, ÷å òàçè ïî÷òåíà ìàéêà ðîäèëà áóêóðåùêèòå áúëãàðñêè íîòàáèëè; íî çàòóé è ãîñïîä ãî íàêàçà, òà íåìà ðàõàò è íà îíÿ ñâÿò. “Áóäèëíèêúò”, êîéòî çíàå, ÷å ñòðàõúò îò áîãà å íà÷àëî íà ïðåìúäðîñòòà, à ïî÷åòòà êúì ñòàðèòå íà÷àëî íà äîáðîäåòåëòà, ùå ñå ïàçè êàòî îò îãúí îò òàêèâà íåùà – äà óíèæàâà æèâîòíèòå. Íåãîâàòà ïðîãðàìà ùå áúäå: äà ãóäè ñÿêî íåùî íà ìÿñòîòî ìó è ñè÷êî äà êðàñè ñ áîèòå ìó. À àêî èìà íåùî îáùî ìåæäó ñïîìåíàòèòå â òàÿ ìîëèòâà ðàáè áîæèè è æèâîòíè, òî áúëãàðñêèÿò çîîëîã è äîêòîð (ú-õú! äîêòîð àìè?) Íà÷î Ïëàíèíñêè, êîéòî áåøå íàïèñàë åäíî âðåìå -Çîîëîãèÿ çà áúëãàðèòå”, íåêà ñå ïîòðóäè äà ðåøè òàçè âåëèêà çàäà÷à, òîçè âñåìèðåí âîïðîñ, òà íà Êóêîâäåí, êîãàòî ñå íàïå÷àòè òàçè êíèãà, äà âèäè ó÷åíèÿò ñâÿò êàêâî ùå ðå÷å: “Çîîëîãèÿ çà áúëãàðèòå”. Äîòîãàâà íèé ùå ñå ïðåïèðàìå, ÷å íèòî Ãåíîâè÷, íèòî Íàéäåíîâ èìàò íåùî îáùî ñ æèâîòíèòå è ñ ÷îâåêà. È íàèñòèíà êàêâî îáùî íàïð. ìåæäó çàíÿòèÿòà íà ìàãàðåòî è ðàáîòàòà íà åôåíäåòî è ÷åðèáàøèÿò? Ôèëîñîôúò ñ äúëãèòå óøè íîñè íà ãúðáà ñè: äúðâà, âîäà, áðàøíî, õîðà, è ñ òîâà ïðèíàñÿ ãîëÿìà ïîëçà, à åôåíäåòî èçäàâà îðãàíà íà øïèîíèòå “Òóðöèÿ”, à ÷åðèáàøèÿò – îðãàíà íà èäèîòèòå “Ïðàâîòî” è ñ òîâà ïðèíîñÿò âðåäà; ôèëîñîôúò âúðøè ñàìî îíîâà, ùî ìîæå, à ÷åðèáàøèÿò ñè÷êî, ùî íå ìîæå; ìàãàðåòî íèêîãà íå ëúæå, à åôåíäåòî ãî å ñðàì äà êàæå íÿêîãà ïðàâî; ìàãàðåòî ïîñòè è çàòîâà ùå îòèäå â õðèñòèÿíñêèÿ ðàé, Ãåíîâè÷ ÿäå ïèëàô è ùå îòèäå â êî÷èíàòà íà Ìîõàìåäà – à ÷åðèáàøèÿò, êîéòî â òóðñêî ñåëî äúðæè ðàìàçàí, à â áúëãàðñêî ÿäå ñëàíèíà, òîé íà îíÿ ñâÿò ùå ÿäå îò êîðèòîòî íà Ãèëäåáðàíäà. À-õà, èìà åäíî íåùî, çà êîå, àêî ñå óëîâè áúëãàðñêèÿò çîîëîã, ùå ìîæå äà îáîðè ìíåíèåòî íè. Òî íå å òúé âàæíî, òà ìîæåõìå äà ãî ïðåìúë÷èì, íî “ïîíåæå îáà÷å ñúðöåòî ìè ïëà÷å çà ìîÿ íàðîä”, êàêòî êàçâà ã-í Âåëèêñèí â åäíî ñòèõîòâîðåíèå, ùå ãî êàæåì: þëàðÿò! Þëàðÿò è ñàìàðÿò! -Çâúí÷àòèé Ãëóì÷î”, âìåñòî äà ãîâîðè ãëóïîñòè, äîáðå áè ñòîðèë äà ïðèêà÷è þëàðÿ íà åôåíäåòî, à ñàìàðÿ íà ÷åðèáàøèÿò, ïà õàéäå êàòî ñþðþäæèÿ íà èçëîæáàòà âúâ Âèåíà, òà äà âèäÿò è åâðîïåéöèòå êàêâè ñòîêè èìà áúëãàðñêèÿò íàðîä, êîãîòî åäíè íàðè÷àò “íåìöè íà þã”, äðóãè – “àíãëèéöè íà âîñòîê”, à òîé íå å äðóãî îñâåí âîë â õîìîò, ðîá íà áðúñíàòàòà ãëàâà è íà êàëèìàâêàòà, ðîá è ñàì íà ñåáå ñè. ÄËÚÆÍÎÑÒÈÒÅ ÍÀ ÏÈÑÀÒÅËÈÒÅ È ÍÀ ÆÓÐÍÀËÈÑÒÈÒÅ Ïîñëóøàéòå, ìîè ìèëè ãúëúá÷åòà, ìîèòå ñòàðåøêè ñúâåòè è âúçïîëçóâàéòå ñå îò îáñòîÿòåëñòâàòà. Êîéòî îò âàñ îñòàíå áåç ðàáîòà è íÿìà ñ êàêâî äà æèâåå, êîéòî îò âàñ èçïàäíå è íå ìîæå äà ïðåõðàíè æåíàòà ñè è äåöàòà ñè è êîéòî îò âàñ èìà íàìåðåíèå äà ñòàíå “áëàãîðîäåí” ïðîñÿê è äà æèâåå ïî-ëåñíî îò “íåáëàãîðîäíèòå” ïðîñÿöè, íèå ãî ñúâåòîâàìå èëè äà ñòàíå ó÷èòåë, èëè äà ïèøå ðàçëè÷íè êíèæêè, èëè äà èçäàâà âåñòíèê. Òèÿ òðè çàíÿòèÿ ñà è ëåñíè, è ïîëåçíè, è ÷åñòíè, è ñèòè. À íàøàòà ïóáëèêà? – Íå ãðèæåòå ñå çà òàÿ ïóáëèêà. Çà òàÿ ïóáëèêà ìåæäó àõòîïîäúò è øîïñêèòå öúðâóëè â Ìðàìîðíî ìîðå, ìåæäó êîêîøêàòà è ãàðãàòà è ìåæäó Ìåìèø ïàøà è Íþòîíà íå ñúùåñòâóâà íèêàêâî ðàçëè÷èå. È òàêà, êóïåòå ñè ïåðà è ìàñòèëî è çàõâàíåòå ñâîèòå çàíÿòèÿ, êîëêîòî ñå ìîæå ïî-ñêîðî, çàùîòî äíåøíéîòî ðàçâèòèå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä å íàé-áëàãîïðèÿòíî çà âðàáöèòå. Ñëóøàéòå è òîâà. Àêî íÿêîé ñå îñìåëè äà âè êàæå, ÷å ñòå áåçäàðíè, ÷å ñòå ëóäè, ÷å íå çíàåòå êàêâî ãîâîðèòå è ÷å ìîçúêúò âè ñå íàìèðà â ïåòèòå, òî ãî èçïñóâàéòå ñ õàìàëñêè âèðàæåíèÿ, íàðå÷åòå ãî øïèîíèí è íàðîäîïðîäàâåö, êàæåòå ìó, ÷å òîé å ïðîäàë ñîâåñòòà ñè è ïåðîòî ñè íà ÿïîíöèòå, íà àáèñèíöèòå – òîâà å ñå åäíî, – è ïîìîëåòå ïóáëèêàòà äà ãî íå ñëóøà è äà íå ïðèíèìàâà äóìèòå ìó çà ôàêòè. Ðàçáèðà ñå, ÷å ïóáëèêàòà èìà ñâîè ñëàáîñòè, ñëåäîâàòåëíî âèå, àêî èñêàòå äà ïîïàäíàò âàøèòå äóìè íà çäðàâî ìÿñòî, ñòå äëúæíè äà ïîõâàëèòå ïî-ìëå÷íèòå êðàâè è äà èì äàäåòå òèòëè: “ñàõàð÷èöà”, “õàëâèöà”, “âèñîêîáëàãîðîäèÿ” è ïð. Ñëóøàéòå, áðàòÿ âðàáöè è öàíöóãåðè! Àç ìîãà äà âè óâåðÿ, ÷å àêî ïîñëóøàòå ñúâåòèòå ìè è àêî ñå âúçïîëçóâàòå îò îáñòîÿòåëñòâàòà, òî âàøàòà ïðåõðàíà å îáåçïå÷åíà è âàøåòî èìå ùå äà ñå ïî÷èòà è óâàæàâà îò âîñòîê äî çàïàä. Íî òåæêî âè è ãîðêî âè, àêî ïîõâàëèòå íÿêîé ñèðîìàõ, íÿêîé õúø èëè íÿêîé çàïàäíàë òúðãîâåö! Àêî íàïðàâèòå ïîäîáíî ïðåñòúïëåíèå, òî ðàáîòàòà âè å ñïóêàíà. ×îðáàäæèèòå íå îáè÷àò îíèå ïèñàòåëè, êîèòî òóðÿò èìåíàòà èì íà åäèí ðåä ñúñ ñèðîìàñèòå. Âàðäåòå ñå. Ñëóøàéòå îùå è òîâà. Àêî íÿêîé ÷îðáàäæèÿ âè ïîìîëè äà ãî íå õâàëèòå âúâ âåñòíèêà ñè è äà ãî íå ñðàìèòå ïðåä îíèÿ, êîèòî ïîçíàâàò íåãîâèòå “íåñúùåñòâóþùè” áëàãîäåÿíèÿ, òî âèå ãî íå ñëóøàéòå. Ìàñëîòî íå ðàçâàëÿ ÿäåíåòî, à ïîõâàëàòà íå ïðîèçâåæäà ïàãóáà çà êåñèÿòà. “Êðîòêîòî àãíå îò äâå ìàéêè ñó÷å” – ãîâîðè áúëãàðñêàòà ïîñëîâèöà, à â ïîñëîâèöèòå ñå çàêëþ÷àâàò ñòàðè èñòèíè. Õâàëåòå è íå áîéòå ñå. Õâàëåíåòî íå èñêà õëÿá è òîïëè îáóùà, à çà ëúæèòå íå âçåìàò íèòî ãþìðþê, íèòî áåäåë-ïàðàñú. Âàøàòà ñòîêà ùå ñå ïðîäàâà áåç àêöèç è áåç ïîëèöåéñêè íàäçîð, ñëåäîâàòåëíî – âèå è âàøåòî äîìî÷àäèå ìîæåòå äà áúäåòå ñúâñåì ñïîêîéíè. Àêî íÿêîé îò âàøèòå ãðàæäàíè íàïðàâè íÿêîå áåççàêîíèå è àêî òîÿ ãðàæäàíèí âè ïëàùà àêóðàòíî çà ãîäèøíîòî òå÷åíèå íà âåñòíèêà, òî è â òàêúâ ñëó÷àé âèå ñòå îáÿçàíè äà ïðåìúë÷èòå è äà íå ãîâîðèòå çà òîâà áåççàêîíèå.Àêî ïðåìúë÷èòå, òî íÿìà äà âè ñå îòÿäå îò åçèêà, à àêî íå ïðåìúë÷èòå, òî íÿìà êîé äà âè êàæå “àôåðèì”. Ñåêè ÷îâåê èìà ñâîè ãðåõîâå è ñÿêà äóøà ñå áîè îò àäñêèòå äóõîâå, ñëåäîâàòåëíî ìúë÷àíèåòî å åäíà îò îíèÿ äîáðîäåòåëè, êîèòî ñå ïîõâàëÿâàò îò ñÿêî ïúïîâúçâèøåíèå è îò ñÿêî ùàñòëèâî ìèðîïîìàçàíèå. “Îõ, àãíå ìîå, ìúë÷àíèåòî å ãîëÿìà äîáðîäåòåë” – ãîâîðÿò êàëóãåðèòå íà ñâîèòå íåîïèòíè ïî÷èòàòåëè, êîèòî ñå ïðèãîòîâëÿâàò äà áúäàò òåõíè óáëàæèòåëè. “Àõ, ÷åäî ìîå, ìúë÷àíèåòî å Õðèñòîâà äîáðîäåòåë” – ãîâîðÿò äóõîâíèöèòå íà åëåîêîæèòå âäîâèöè, êîèòî ñå ïðèãîòîâëÿâàò äà æèâåÿò “î ãîñïîäå”. “Åõ, ìîé ñèíêî, ìúë÷àíèåòî å åäíà îò íàé-ãëàâíèòå êîìåð÷åñêè äîáðîäåòåëè” – ãîâîðè ïúïîâúçâèøåíîòî âåëè÷åñòâî íà ñâîèòå ïîä÷èíåíè, êîèòî ìó ïîìàãàò äà ñå êúëíå ïðåä êóïóâà÷èòå ñè è äà ëúæå è ñ óøèòå ñè. Èäåòå ïîñëå òîâà è íå ãîâîðåòå, ÷å ìúë÷àíèåòî å ãîëÿìà äîáðîäåòåë! Ïîñëå ìúë÷àíèåòî âúðâè ñìèðåíèåòî. Àêî æåëàåòå äà âè õâàëÿò õîðàòà è àêî âè ñå èñêà äà æèâååòå íàãîòîâî, òî ñâèâàéòå ïîëèòå ñè äàæå è ïðåä îíèÿ ñâîè áëàãîäåòåëè, êîèòî âè õðàíÿò ñàìî ñ ìàçíè îáåùàíèÿ. Ïîñëîâèöàòà, êîÿòî êàçâà, ÷å “ïî-äîáðå äíåñ ïîïàðíèê, íåæåëè äî íåäåëÿ òóòìàíèê”, íÿìà íèêàêâî çíà÷åíèå çà æóðíàëèñòèòå. Êîé çíàå èç êîÿ äóïêà ùå äà èçñêîêíå çàåö? Ñ åäíà äóìà, âèå ñòå äëúæíè â òîâà îòíîøåíèå äà áúäåòå ìíîãî ïî- ÷èñòè è ìíîãî ïî-êðîòêè õðèñòèåíè, íåæåëè Äîð÷î åôåíäè. “Àêî íÿêîé (áîãàò ÷îâåê) âè óäàðè ïëåñíèöà ïî åäíàòà ñòðàíà, òî âèå ìó îáúðíåòå è äðóãàòà”; à àêî íÿêîé (áîãàò ÷îâåê) âè êàæå, ÷å ñòå ãëóïàâè è ÷å íå çíàåòå êàêâî áðúùîëåâèòå, òî èäåòå íà äðóãèÿ äåí è ïîìîëåòå ãî äà âè äàäå äîáúð è óìåí ñúâåò çà òîâà èëè çà îíîâà âàøå ïðåäïðèÿòèå. Àêî íàïðàâèòå òàêà, òî áúäåòå óâåðåíè, ÷å ñëåä íÿêîëêî íåäåëè âàøåòî èìå ùå äà ñå ïðîñëàâè ïî ñè÷êèÿ ãðàä è âèå ùå äà áúäåòå íàðå÷åíè áëàãîíàäåæäåí è ðàçóìåí ÷îâåê. Òðåòÿòà äëúæíîñò íà ïèñàòåëèòå è íà æóðíàëèñòèòå å äà ïðîñÿò äåëèêàòíî è äà ïîäìàìÿò ñâîèòå áëàãîäåòåëè ñ îñîáåíî èçêóñòâî. Àêî èìàòå íàìåðåíèå äà èçäàâàòå “Íàïðåäîê” èëè “Õèòúð Ïåòúð”, òî îòâàðÿéòå óøèòå ñè è íå ëàïàéòå ìóõèòå. Êîãàòî ÷óåòå, ÷å íÿêîé áàçåðãÿíèí å ïîëó÷èë íàñëåäñòâî èëè ÷å å ñïå÷åëèë 20-30 õèëÿäè ãðîøà ñ íÿêîÿ ëåñíèíà, òî èäåòå íà äðóãèÿ äåí ïðè íåãî (â òîâà âðåìå òîé òðÿáà äà èìà êåô), ðàçêàæåòå ìó ñâîåòî íåçàâèäíî ïîëîæåíèå, îáâèíåòå âðåìåòî è ñêúïèÿòà (è ñêúïèÿòà å áîãîóãîäíà íà ïúïåñòèòå áàçåðãÿíè) è ÿâåòå ìó óìèëèòåëíî è ñëàäêîçâó÷íî, ÷å âàøàòà íàé- ãîëÿìà äúùåðÿ å ïîðàñëà âå÷å è ÷å âúçðàñòòà é âè çàäàâà ãîëåìè ãðèæè (N.B. Äàæå è æåíåíèòå ñúðöà áèâàò íåæíè êúì ïîðàñíàëèòå äúùåðè). Êîãàòî èçâúðøèòå ñè÷êîòî òîâà, òî ïîâäèãíåòå ìàëêî ñòðàíèòå ñè, çàõëóïåòå îò÷àñòè î÷èòå ñè, ïîóõèëíåòå ñå êèñåëî è ïîìîëåòå âåëèêèÿ ïàòðèîòèí äà çàïèøå íÿêîëêî åêçåìïëÿðà îò âåñòíèêà âè è äà ãè õàðèæå íà ñèðîìàøêèòå äåöà. Ñëóøàéòå è òîâà: àêî òîÿ áëàãîäåòåë íà ÷îâå÷åñêèÿ ðîä âè êàæå, ÷å òîé íÿìà âðåìå äà ÷åòå è ÷å âàøèÿò âåñòíèê ìó ñå íå õàðåñâà, òî è â òàêúâ ñëó÷àé íå ãóáåòå êóðàæà ñè. “Íå ÷åòåòå, à ñè÷êî çíàåòå” – ìó êàæåòå âèå è âàøèÿò óñïåõ ùå äà âëåçå ñàì â äæåáà âè. À êàêâî òðÿáâà äà ïèøåòå â ñâîèòå êíèãè è âåñòíèöè è êàêâè èäåè ñòå äëúæíè äà ïðîïîâÿäàòå? Î, çà òîâà íå òðÿáâà íè äà ìèñëèòå. Çåìåòå ïðèìåð îò “Õèòúð Ïåòúð”, ïîó÷åòå ñå èç “Ãðàæäàíèí”, âúçïîëçóâàéòå ñå îò ïðîãðàìàòà íà “Íàïðåäîê”, ïðèåìåòå íàïðàâëåíèåòî íà “Èçòî÷íî âðåìå”, óñâîéòå êëèñóðñêèòå èäåè íà îòåö “Âåê”, èçó÷åòå ïðåìúäðîñòèòå íà “Äóíàâ”, îæåíåòå ñå çà “Ó÷èëèùåòî”, íàõðàïàéòå ñå èç “×èòàëèùåòî”, è âàøàòà ðàáîòà å ñâúðøåíà. Íèå íå æèâååì âå÷å â îíèå òåìíè âðåìåíà, êîãàòî íàøèòå ïèñàòåëè è æóðíàëèñòè õîäåõà äà òúðñÿò äóøåâíà õðàíà ïî ãðúöêèòå êóïèùà è ïî òóðñêèòå êàâåíåòà. Äíåñ öàðóâà XIX âåê. Ðàçáèðà ñå, ÷å íèå ãîâîðèì òóê íå çà Áàëàáàíîâèÿ “Âåê”. Òîÿ “Âåê” íå ïðèëè÷à äàæå è íà ñâîÿ áðàò “Íàïðåäîê”, êîãîòî ñàìàòà ïðèðîäà å ñúçäàëà îòëè÷èòåëíî îò ñè÷êèòå äðóãè æèâè ñúùåñòâà.  íàøèÿ äåâåòíàéñåòè âåê áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà ñå å îáîãàòèëà äàæå è ñ òàêèâà ñú÷èíåíèÿ, êîèòî ùå äà íàó÷àò Ïàíè÷êàòà äà ñëóøà, ã-íà Àíãåëàêè Ñàâè÷à äà ìèñëè, Íàéäåíîâà äà áëåå, ã-íà Ãåíîâè÷à äà ñúíóâà, îòöà Áàëàáàíîâà äà ïðåäå, à äÿäà Áëúñêîâà äà ïëåòå ÷îðàïè. È òàêà, ïàäàéòå íà êîëåíå è ïîáëàãîäàðåòå, ìîè ìèëè âðàáöè è öàíöóãåðè, áà÷à ñè Äîáðÿ Âîéíèêîâà, êîéòî ñå å ïîñòàðàë äà âè íàïèøå “Òåîðèÿ íà ñëîâåñíîñòòà” è êîéòî ñå å çàâçåë äà âè íàïðàâè õîðà. Íàì îòäàâíà âå÷å å íóæåí òàêúâ ÷îâåê è òàêàâà êíèãà. Ñúùîòî ãîâîðè è îñòðîóìíèÿò êðèòèê âúâ â. “Íàïðåäîê”. Äîñåãà õîðàòà ñà ñå ó÷èëè â ðàçëè÷íè ó÷èëèùà è èçó÷àâàëè ñà âñåâúçìîæíè êíèãè è íàóêè, à îòñåãà ðàáîòèòå ùå äà ñå îïðîñòÿò è óëåñíÿò. Çåìåòå êíèãàòà íà Âîéíèêîâà, ïðåêðúñòåòå ñå, ïðî÷åòåòå ÿ è ñòàíåòå ðàçóìåí ÷îâåê è îñòðîóìåí ïèñàòåë. Ðàçáèðà ñå, ÷å àêî îòåö Ìàðêî Áàëàáàíîâ äà áè ñå ðîäèë ïîñëå ã-íà Âîéíèêîâà, òîé íå áè õîäèë â Ïàðèæ äà èçó÷àâà Ëàìàðòèíà è íå áè ñå âúðíàë áåç ìîçúê. Íî èñòîðè÷åñêèòå ñúäáè ñà íåîáÿñíèìè. Áîæå ìîé, êîé äÿâîë ñå å íàäåÿë, ÷å èç ãëàâàòà íà ã-íà Âîéíèêîâà ùå äà ñå ðîäè òàêàâà íðàâñòâåíà ñèëà, êîÿòî ùå äà çàõëóïè ïîä êàëïàêà ñè äàæå è ã-íà Îäæàêîâà è íåãîâàòà “Íàóêà çà ïåñíîòâîðñòâîòî”! Êàêòî ùåòå, à íà ã-íà Âîéíèêîâà òðÿáà äà ñå îêà÷è ãîëÿìîòî ïåòàëî. (Áóêóðåùêèòå ÷îðáàäæèè çàâèæäàò.) Àêî ã-íà Îäæàêîâ íè ó÷è ñàìî äà ïååì “×àì-÷àì äèáèíäå”, òî Âîéíèêîâ ùå äà íè íàó÷è äà ìèñëèìå (ðàäâàé ñå, ã. Ñàïóíîâ!), äà ïèøåìå (ðàäâàé ñå, ã.Íàéäåíîâ!), äà ðàçñúæäàâàìå (ðàäâàé ñå ã. Ñàâè÷!), äà ôèëîñîôñòâóâàìå (ðàäâàé ñå, Ìåìèø ïàøà!), äà äèïëîìàòèçèðàìå (ðàäâàé ñå, äÿäî Áëúñêîâ!) è äà ìúäðîñëîâèìå (ðàäâàé ñå, ã. Âîéíèêîâ!). Èç ïîñëåäíèÿ áðîé íà “Õèòúð Ïåòúð” ñå âèäè, ÷å âëèÿíèåòî íà ã-íà Âîéíèêîâà ñå ðàçïðîñòðàíÿâà íåîáèêíîâåíî áúðçî. Áîæå ìîé, è ã. Ïàíè÷êîâ å çàõâàíàë âå÷å äà áëåå, à íèå ñìå èìàëè ñëàáîñò äà ìèñëèìå, ÷å òîâà ñëîâåñíî æèâîòèí÷å å ñïîñîáíî ñàìî çà êëèñàðèí èëè çà “÷åðâî÷èñò” ïî êàñàïíèöèòå. Èäåòå ïîñëå òîâà è íå ðàäâàéòå ñå ã-íó Âîéíèêîâó! Íî ã. Ïàíè÷êîâ ñè èìà è âðîæäåí òàëàíò. Ñåêè îò âàñ çíàå, ÷å çèìíî âðåìå â Êàëîôåð îñòàâàò ñàìî æåíèòå, ñåëñêèòå òåðçèè, êîïà÷èòå è ïîïîâåòå, çàùîòî ìúæêîòî íàñåëåíèå îòèâà â Öàðèãðàä äà øèå íà Àìáàðúò.  òîâà âðåìå â Êàëîôåð äîøåë íîâ àãà. À êîé ùå äà ãî ïîñðåùíå? Æåíèòå è ïîïîâåòå ðåøèëè äà èçïðîâîäÿò ã-íà Ïàíè÷êîâà äà ñå ïîêëîíè íà çàáèòèíà è äà ìó êàæå “äîáðå äîøåë”, çàùîòî ã. Ïàíè÷êîâà îùå â îíîâà âðåìå ñå ñ÷èòàë çà “îêóìóøèí”. Ã. Ïàíè÷êîâ îòèøåë â êîíàêà, ïîêëîíèë ñå íà àãàòà è ðåêúë ìó ñìèðåíî: “Ñåí ñúí ïåçåâåíê, àãî!”Ðàçáèðà ñå, ÷å íà àãàòà ñå íå õàðåñàëî òîâà ïðèâåòñòâèå è òîé çàõâàíàë äà áèå êàëîôåðñêèÿ “îêóìóøèí”. Òðÿáà äà âè êàæà è òîâà, ÷å èç êúùàòà íà ã-íà Ïàíè÷êîâà ñå âèäåë êîíàøêèÿò äâîð, à ñåñòðàòà íà îêóìóøèíà ñòîÿëà íà ïðîçîðåöà è ãëåäàëà êàê ùå äà áúäå ïîñðåùíàò áðàò é îò àãàòà. Êîãàòî òÿ âèäÿëà, ÷å áèÿò “îêóìóøèíà”, òî èçâèêàëà: “Ìàìî, à, ìàìî, áèÿò Äèìèòúð÷à!” – “À çàùî ãî áèÿò?” – ïîïèòàëà ìàéêàòà. – “Äèìèòúð÷î íàääóìà àãàòà” – îòãîâîðèëà äúùåðÿòà. Èç ñè÷êîòî òîâà âèå âèäèòå òâúðäå ÿñíî, ÷å ðåäàêòîðúò íà “Õèòúð Ïåòúð” å áèë çíàìåíèò îùå â îíîâà âðåìå, êîãàòî å ìèñëèë ñ ìîçúêà ñè, êîãàòî å ñëóøàë ñ óøèòå ñè è êîãàòî å ãîâîðèë ñ óñòàòà ñè. Íî êàêòî è äà å, à áúëãàðñêàòà æóðíàëèñòèêà íàïðåäâà. Íèå ñìå òâúðäî óâåðåíè, ÷å àêî ñå ïîÿâÿò îùå åäèí “Õèòúð Ïåòúð”, îùå åäèí “Ãðàæäàíèí” è îùå åäèí “Íàïðåäîê”, òî áúëãàðñêèÿò íàðîä ùå äà îòíåìå “Áàëàìóê” è ëóäèòå ùå äà îñòàíàò áåç ñòîëíèíà. Òîêâèë ãîâîðè, ÷å ñÿêî åäíî ïðàâèòåëñòâî ïðèëè÷à íà íàðîäà ñè, à àç ùå äà êàæà, ÷å áúëãàðñêàòà æóðíàëèñòèêà ïðèëè÷à íà íàñ ñ âàçå. Êîãàòî ïóáëèêàòà íÿìà íóæäà çà çäðàâà õðàíà, òî çà øàðëàòàíèòå ñå îòêðèâà øèðîêî ïîëå. Íåêà íè äàâà ãîñïîä áîã ïîâå÷å ðàçóì è ïî-ìàëêè ïúïîâå! ÏÎËÈÒÈ×ÅÑÊÀ ÇÈÌÀ “Äàëè ñå çîðà äîâúðøè, èëè ñå äâå íîùè ñìåñèõà?” Ïðèÿòíî íåùî å äà èìà ÷îâåê òîïëà ñîáà, ñàìóí õëÿá, ïàð÷å ñëàíèíà è íÿêîëêî ãëàâè ïðàç ëóê, ïúê äà ëåãíå è äà ìèñëè èëè äà ñïè è äà ñúíóâà. Ïðèÿòíî å, íî äà èìà è åäíà îò òèå äâå áîëåñòè: èëè ìëàäà æåíà, èëè ñòàð ðåâìàòèçúì; ëåæèø, ëåæèø, à ìèñúëòà òè êàòî ó íåìåö, ïúëíà è áîãàòà êàòî ãîòâàðíèöà, äúëãà è áåçêîíå÷íà êàòî ñóäæóê – ñóäæóê, ñ êîéòî âúâ âèåíñêèÿ ðàéõñòàã íåìöèòå è ìàäæàðèòå áèÿò ïî ãëàâàòà ñëàâÿíñêèòå äåïóòàòè; à âúîáðàæåíèåòî òè êàòî ó àðàïèí, ñèëíî è îñòðî êàòî òþìáåêèÿ – òþìáåêèÿ, êîÿòî å êðàéíî ïîëåçíà çà êðàñòàâèòå íàðîäè, – ïëàìåííî è âúçâèøåíî êàòî äèì. Äèì, äèì! Ïîä êîéòî íèå áúëãàðèòå òàêà ñëàäêî ñïèì. Ìèñëèø, ìèñëèø, ïúê ñå ïîïðîòåãíåø êàòî ôèëîñîô, ïðîçåâíåø ñå êàòî äèïëîìàòèí, ïî÷åøåø ñå â òèëà êàòî ïîëèòèê è àêî òè ïîçâîëè æåíàòà èëè ðåâìàòèçìúò äà çàñïèø, òî ñïèø êàòî Êðàëè Ìàðêà. Çàñïèø è ñúíóâàø… Íî êàêâî ñúíóâàø? – Ñúíóâàø, ÷å ñâåòúò ïðèëè÷à íà êðú÷ìà è ÷å ãëàäíèòå, äðèïàâèòå è èçìðúçíàëèòå íàðîäè ñà ñå ñúáðàëè â íåÿ è íà êîëåíå âúçäàâàò õâàëà Áàêõóñó. Ã-í Áèñìàðê âúçñåäíàë çåìíîòî êúëáî è òî÷è èç íåãî ïåëèí çà çäðàâèåòî íà Ãåðìàíèÿ; äÿäî Ãîð÷àêîâ ðàçäàâà êîëèâî çà “áîã äà ïðîñòè” ñëàâÿíèòå, ìàéñòîð Àíäðàøèÿ ñâèðè ÷àðäàø è êàíè ÷åõèòå, ñúðáèòå è õúðâàòèòå äà ïîïåÿò è äà ïîèãðàÿò íà ãëàäíî ñúðöå; Ìàê Ìàõîí ïëåòå êîøíèöà çà ÿéöàòà, êîèòî Ôðàíöèÿ ùå äà ñíåñå ïðåç íåìñêèòå âåëèêè ïîñòè íà Åëçàñ è íà Ëîòàðèíãèÿ; ëîðä Äåðáè ñè òî÷è ñåâàñòîïîëñêàòà êîñòóðêà, çà äà íàäðîáè ïðÿñíî ñèðåíå çà åâðîïåéñêàòà òúðãîâèÿ íà âîçòîê è çà äà îòðåæå îò áóòîâåòå íà íÿêîå äèâî àôðèêàíñêî èëè àçèàòñêî ïëåìå áþôòåê çà àíãëèéñêîòî ÷îâåêîëþáèå; èñïàíñêèòå “áðàòîâ÷åäè” ñà çàñòúïèëè òÿëîòî íà ìàéêà ñè, áîçàÿò êðúâ èç íåéíèòå ãúðäè è ïëþÿò åäèí äðóãèìó â î÷èòå; âëàäåòåëÿò íà ÷èçìàòà ñå íàãîâàðÿ ñ ÷îâåêà îò Êàïðåðà äà èç÷èñòÿò áëàòîòî íà Ðèì (íå ïàïàòà, êîéòî ùå äà ñå èç÷èñòè ñàì) è íàìåñòî õëÿá è ìàêàðîíè, äà äàäàò ÷èñò âúçäóõ íà Ìàöèíèåâèòå äå÷èöà; áåçáðàäîòî ïðú÷ëå íà ñîëåíèòå âúçñåäíàëî áóöåôàëà íà Àëåêñàíäðà Ìàêåäîíñêè è èñòîðè÷åñêè èñêà äà äîêàæå, ÷å ñàìî íåìåöúò ìîæå äà áúäå ïàñòèð íà êîçèòå; áîñôîðñêèÿò ïèëàô÷èÿ ïîäñìúð÷à äî âðàòàòà íà êðú÷ìàòà, ÿäå ÷åðâàòà íà ðàÿòà, ïèå äèïëîìàòè÷åñêà áîçà è âèêà: “Àìàí îò ïèåíè õîðà.” Ìíîæåñòâî ìàëêè è ãîëåìè ãîñïîäà äóõàò íà ñâîèòå èçìðúçíàëè ðúöå, ãëåäàò ñ îñîáåíî ðàâíîäóøèå íà ïðîñÿöèòå, ìîëÿò ñå áîãó çà ïëîäîðîäèåòî íà ÷îâå÷åñêèÿò ðîä è çà èçîáèëèåòî íà õîðñêàòà ãëóïîñò è ñëóøàò êàê âèÿò âúëöèòå â ãúñòàòà ëèòåðàòóðíà è ôèíàíñèÿëíà ìúãëà è êàê ïëà÷àò äåöàòà íà Åâðîïà çà ëÿòîòî íà íàóêàòà è íà öèâèëèçàöèÿòà. À òè, áúëãàðèí è ïàòðèîòèí, ãëåäàø íà ñè÷êîòî òîâà ñ îñîáåíî íåäîâåðèå è äóìàø: “Ñóåòà ñóåò è âñÿ÷åñêàÿ ñóåòà.” Ñâåòúò å êðú÷ìà, à òè òðÿáà äà ïëà÷åø ñúñ ñìÿõ, äà ñå ñìååø ñúñ ñúëçè è íàñúí äà âèæäàø ëÿòîòî íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ. “Ùàñòëèâ å, äóìàø, áúëãàðñêèÿò íàðîä, ùàñòëèâè ñà ãðåøíèòå â ìúêàòà, ùàñòëèâ ñúì è àç â ñâîÿòà òîïëà ñîáà.” Ëåæèø íà ãúðáúò ñè è áëàãîäàðèø âñåâèøíèÿ òàâàí, ÷å ïî íåãîâàòà íåïîñòèæèìà ìèëîñò òè èìàø áàðåì ïîêðèâ íàä ãëàâàòà ñè; ñíåãúò òå íå âàëè, ìóõèòå òå íå áåçïîêîÿò, â ÷åðâàòà òè íå ïðîèçõîæäà íèêàêâà ðåâîëþöèÿ, ðåâìàòèçìúò òå íå áåçïîêîè, æåíàòà òè òå íå ìú÷è, ïàðèòå òè ñå íå ãóáÿò; à íà ÷åòèðèòå ñòåíè íà ñòàÿòà òè ìóõèòå òè îñòàâèëè â íàñëåäñòâî öåëè òîìîâå ñïèñàíèÿ íà áúëãàðñêè åçèê. Íàìåñòî èêîíà íàä ãëàâàòà òè âèñè ïîðòðåòúò íà í. â. ñóëòàíà, ïîêðèò ñ òúíêî åäíî áóëî îò ëèîíñêàòà ôàáðèêà íà ïàÿöèòå; ïîä ïîðòðåòà å çàëåïåí ôåðìàíúò ñ 11-òå òî÷êè íà áúëãàðñêîòî ùàñòèå, à âúâ ôåðìàíúò âîëÿòà íà íåãîâî èìïåðàòîðñêî âåëè÷åñòâî, íåáåñíèÿò ïðåäñòàâèòåë íà âëàøêèòå áúëãàðè, ã. Ïàíäóðñêè, è ãîðåùèòå æåëàíèÿ è íàäåæäè íà íàøèòå öàðèãðàäñêè ïàòðèîòè. Çåìè ñè åäèí êîìàò õëÿá, ìàëêî ñëàíèíà è åäíà ãëàâà ëóê, ïúê ÷åòè: “Ìîÿòà öàðñêà âîëÿ å, ùîòî ñè÷êèòå æèâîòíè ïî äúðæàâàòà è âåðíè ìóõè ïîäàíèöè äà ìîãàò äà ïîìàãàò, äîêîëêîòî èì ñå ïàäà íà ãúðáîâåòå, íà åæåäíåâíèòå ìè öàðñêè ïîäàÿíèÿ, êîèòî ïîëàãàì çà äîñòèãàíå äî ïî-âèñîêà ñòåïåí íà ìîåòî çàòëúñòÿâàíèå è çà áëàãîäåíñòâèåòî íà ìîÿòà îáøèðíà êî÷èíà.” À ïî-íàäîëå ñëåäâà ðàõàòëúêúò íà åêçàðõèÿòà, ïðàâäèíèòå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä è êåôúò íà áîñôîðñêèÿò Ñàóë. “Íî êàêâî [ïî] äÿâîëèòå! Æèâîòíè ëè ñìå íèå, æèâîòíè ëè ñà íàøèòå âëàäèöè, ó÷èòåëè è âåñòíèêàðè? Ïðîòåñòóâàìå!” Íå áîéòå ñå, ãîñïîäà, àç ñúíóâàì. Äàéòå ìè äà ïðî÷åòà öàðèãðàäñêèòå áúëãàðñêè âåñòíèöè è àç ùå äà ñè çåìà äóìèòå íàçàä, ò.å. ùå äà ñå óâåðÿ, ÷å ïî ñè÷êèòå êðàèùà íà ïàÿæèíàòà å òèõî è ìèðíî è ÷å ñè÷êî áëàæåíñòâóâà ïîä äåáåëàòà ñÿíêà íà ïàÿêúò. Ñàìî – öúðððð! Òàì íà åäíà ìóõà èçïèëè êðúâòà, òóêà íà äðóãà ñâåòèëè ìàñëîòî; òàì âúðçàëè 50-60 äóøè çà ðîãàòà è ãè êàðàò íà ìÿñòî çëà÷íî è íà ìÿñòî ïîêîéíî, ò.å. â Äèàðáåêèð è â Àêèÿ; òóêà âðúçâàò äðóãè è èì ÷åòàò áàñíÿòà çà âúëêà è àãíåòî; òàì îêà÷èëè åäíîãî íà âúæå äà ñå ïîèçñóøè. “Íî íèå èìàìå ó÷èëèùà, ÷èòàëèùà, åêçàðõèÿ, ëèòåðàòóðà, æóðíàëè, ïðàâäèíè – èìàìå ìëàäî ïîêîëåíèå…” Äà, äà! Èìàòå! Êîé âè êàçâà, ÷å íÿìàòå! Íî àêî å ðàáîòàòà äà ñå õâàëèìå, òî è íèå èìàìå òóêà, â Ðóìúíèÿ. Îòêîãàòî ã-í Ïàíäóðñêè îñòàâè ñâîÿòà çíàìåíèòà ïîëèòè÷åñêà è ëèòåðàòóðíà êàðèåðà è îòêîãàòî íà õîðèçîíòà íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà ñå ïîÿâè ñúçâåçäèåòî “Áëúñêîâ” è “Äðóæåñòâîòî çà ðàçïðîñòðàíåíèå ïîëåçíè çíàíèÿ”îòòîãàâà íàóêàòà, ïîåçèÿòà, ïåäàãîãèÿòà è ëèòåðàòóðàòà ïîòåêîõà èç êðà÷îëèòå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä è íà íåãîâîòî êíèæåâíî ùàñòèå çàõâàíàõà äà çàâèæäàò äàæå è ìàíäæóðèòå; îòêàêòî öàðèãðàäñêèòå õàíúìêè ðîäèõà ëèòåðàòóðíî-ïîëèòè÷åñêî ñïèñàíèå “Äåí”, òî Ìèëîø Ìèëîåâè÷ ïðåñòàíà âå÷å äà ðàçïðîñòðàíÿâà ñúðáèçìúò èç Áúëãàðèÿ; îòêàêòî “Ó÷èëèùå” ðîäè áîãîáîÿçëèâèÿò ðåäàêòîð íà “Ãðàäèíêà”, òî íàøèòå ó÷åíè ìëàäåæè ïðåñòàíàõà âå÷å äà ïñóâàò ñâåòà Áîãîðîäèöà; îòêàêòî îòåö Ìàðêî öàíöóãåðúò òóðíà íà ñâîèòå ãëóïîñòè çàãëàâèå “Âåê”, òî âåëèêèòå áúëãàðñêè ïîñòè ñòàíàõà 365 äåíà â ãîäèíàòà; îòêîãàòî “Ïðàâî” ñå êðúñòè íà “Íàïðåäîê”, òî áúëãàðñêèÿò ïîåò Ñëàâåéêîâ çàâè ÷àëìà è çàõâàíà äà ïåå “àìàí, àìàí”, à îòêîãàòî “Levant Times” ñå ïðåâåäå íà áúëãàðñêè, òî íàøèòå ïàòðèîòè çàõâàíàõà äà ïëåòàò ìðåæà, çà äà ïîêðèÿò íàðîäúò îò ïîëèòè÷åñêèÿ ñòóä, îò ëèòåðàòóðíàòà ìúãëà, îò ðåâîëþöèîííàòà âèåëèöà, îò èíäóñòðèàëíèÿ ñíÿã, îò åêîíîìè÷åñêîòî ïèÿíñòâî è îò áåëèòå, ÷åðíèòå è ñèâèòå öàðèãðàäñêè âúëöè; à îòêîãàòî, íàé-ïîñëå, “×èòàëèùå” ñå îáåùà, ÷å îò Íîâà ãîäèíà (ò.å. îò ïúðâè ÿíóàðè íà äåâåòíàäåñåòèÿ âåê) ùå äà ñå îïðàâè è íÿìà âå÷å äà ïå÷àòè ãåíèàëíèòå ãëóïîñòè íà íàøèòå ëèòåðàòóðíè òåëöè, òî êîëàòà íà åâðîïåéñêàòà öèâèëèçàöèÿ îñòàíàõà áåç êàòðàí è çàñêúðöàõà âúç áàèðúò íà áúëãàðñêèÿ íàïðåäúê; óìñòâåíèòå ÷àêðú÷åòà íà íàøåòî ìëàäî ïîêîëåíèå çàìðúçíàõà è ïóñíàõà âîùåíèöè çà “óïîêîé” íà ãðåøíèòå è æèâîóìðåëèòå ïîëèòè÷åñêè è ëèòåðàòóðíè äóøè; à â ïèÿöàòà (ò.å. ïî áèò-ïàçàð) íà íàøåòî óìñòâåíî ðàçâèòèå ïðîèçëÿçîõà òàêèâà âàæíè îïåðàöèè è òàêèâà ÷óäíè ìåòàìîðôîçè, ùîòî ïðè áðîåíèöèòå íà íàøåòî êàëóãåðñêî ùàñòèå ñå ïðèòóðèõà îùå íÿêîëêî ñòîòèíà çúðíà, ñ êîèòî íèå íÿìà íèêîãà äà èç÷åòåìå ñâîèòå íàâå÷åðêè è íèêîãà íÿìà äà äî÷àêàìå “ñâåòëîòî Õðèñòîâî âîçêðåñåíèå”. È íàèñòèíà, ïîãëåäíåòå ñúñ ñëåïèòå ñè î÷è íà ãëàâèòå íà íàøèòå ìóäðîñëîâåñíåéøè ïàòêè è âèå òóòàêñè ùå äà âèäèòå, ÷å ïî òÿõ îòäàâíà âå÷å ñà çàõâàíàëè äà ðàñòàò ðàçëè÷íè ëèòåðàòóðíè çåëåí÷óöè, ñÿêàêâè ïîëèòè÷åñêè áóðåíè è âñåâúçìîæíè íàó÷íè áèëêè; à íîùòà ñå íå ñâúðøâà, çèìàòà ñå íå èçìèíóâà è ïàòðèîòèòå ëåæàò â ñâîéòå òîïëè ñòàè, ñúíóâàò íàñòðàäèíõîäæîâñêè ñúíèùà è ÷àêàò äà ñúìíå, çà äà ãè ðàçêàæàò íà ñâîÿòà ðåâîëþöèîííà Ïåíåëîïà è íà íåéíèòå ñîïîëèâè ëþáîâíèöè. Íî è àç ñúì ïàòðèîò, ãîñïîäà! Òîïëàòà ñîáà, èçïðîñåíèÿò õëÿá, õàðèçàíàòà ñëàíèíà è êðàäåíèÿò ëóê äîâîæäàò ñòîìàõà ìè äî òàêîâà ïîåòè÷åñêî íàñòðîåíèå, ùîòî è àç ñúíóâàì, ÷å ñêîðî ùå äà äîéäå ðàâíîïðàâíîòî ëÿòî. Îáëàöèòå ùå äà ïðîèçâåäàò ðåâîëþöèÿòà, ïîëèòè÷åñêèòå äúæäîâå ùå äà ïîìåòàò ãþáðåòî èç ìîÿ äâîð, ïðåä âðàòàòà ìè ùå äà îãðåå ñëúíöå, íàðîäèòå ùå äà èçïúïëÿò èç êðú÷ìàòà è ùå äà ñå çàïîùÿò íà ïðèïåê; à àç ùå äà èçëÿçà èç ñâîÿò ïàëàò äà ñå ïîðàäâàì íà ÿñíîòî íåáå, íà ìèðèçëèâèòå öâåòÿ è ùå äà çàïåÿ: “Ãëåäàéòå, î÷è, íåíàãëåäàéòå ñå!” È äà ñå íåíàãëåäàø! Ïðåä âðàòàòà òè ñå ñúáðàëî íà êîíãðåñ ïëåìåòî, êîåòî åäíî âðåìå å èçáàâèëî Ðèì, è ñ ïàòðèîòè÷åñêè êðÿêàíèÿ ñå ïðèãîòîâëÿâà äà íàïðàâè ïðåâðàò â èñòîðèÿòà íà ãàñòðîíîìèÿòà; ïî÷òåíèòå è âàæíèòå êîêîøè ôèçèîíîìèè ñå ðàçõîæäàò ïî äâîðà è ïðàâÿò àðõåîëîãè÷åñêè îòêðèòèÿ ïî êóïèùåòî, çà äà ñíåñàò ÿéöåòî íà îáùîòî þæíîñëàâÿíñêî ùàñòèå; êîðîíÿñàíèòå âåíöåíîñöè ñå áîðÿò ïîìåæäó ñè, çåìàò ñòðàòåãè÷åñêè ïîçèöèè è êóêóðèêàò çà áëèçêîòî ðåøåíèå íà âîçòî÷íèÿ âîïðîñ; à ìëàäîòî ïîêîëåíèå èçíèêíàëî ïîêðàé äóâàðèòå è ÷àêà äà ãî îãðåå ñëúíöåòî îòêúì çàïàä, çà äà êàæå ñâîÿòà ïîñëåäíÿ äóìà çà æèâîòà, çà õàðàêòåðà è çà ñòðåìëåíèÿòà íà ãúáèòå. À òè… Î! Òè ñè áúëãàðèí è ïàòðèîòèí! Çàïåé ïåñåíòà “Ãúáè, ìîè ãúáè”, ïúê ëåãíè è ñúíóâàé, ÷å ñè ïðåäâîäèòåë íà ãúñêèòå, öàð íà êîêîøêèòå è çàùèòíèê íà áúëãàðñêèÿ íàðîä. Íî ïðåäè ñè÷êî ïîïèòàé æåíàòà ñè èëè ñâîÿ ìîçú÷íè ðåâìàòèçúì, èçìèíàëà ëè ñå å çèìàòà, ïðåâàëèëà ëè ñå å íîùòà? Àêî òè êàæå, ÷å íå å, òî òè ñïè, êàêòî ñè ñïèø è ñåãà, çàâèâàé ñå â ñâîÿòà ìðåæà è èçâèêàé ñàì: “Äàëè ñå äâå íîùè ñìåñèõà, èëè ñå çîðà äîâúðøè? Êóêóðèêó! – Åòî ïåòëèòå! Äæàâ, äæàâ! – Åòî êó÷åòàòà! Çèìàòà ñå ñâúðøè è íîùòà ñå èçìèíà.” ÑÌÅØÅÍ ÏËÀ× Ïëà÷åòå çà Ïàðèæ, ñòîëèöàòà íà ðàçâðàòà, íà öèâèëèçàöèÿòà, øêîëàòà íà øïèîíñòâîòî è ðîáñòâîòî; ïëà÷åòå, ôèëàíòðîïè, çà ïàëàòèòå íà ñòðàøíèòå âàìïèðè, íà âåëèêèòå òèðàíè – çà ïàìåòíèöèòå íà ãëóïîñòòà, íà âàðâàðñòâîòî, èçãðàäåíè ñ îòñå÷åíèòå ãëàâè íà òîëêîâà Ïðåäòå÷è, íà òîëêîâà âåëèêè ìèñëèòåëè è ïîåòè, ñ îãëîçãàíèòå êîñòè íà òîëêîâà ìú÷åíèöè çà íàñóùíèÿ õëÿá, – ïëà÷åòå! – ëóäèòå íå ìîæå íèêîé óòåøè, áåñíèòå íå ìîæå íèêîé óêðîòè!Êúëíåòå êîìóíèñòèòå, ÷å ñúñèïàõà ñòîëèöàòà âè è èçìðÿõà ñ ðàçáîéíè÷åñêèòå çà âàñ äóìè: ñâîáîäà èëè ñìúðò, õëÿá èëè êóðøóì! Ïëþéòå íà òåõíèòå òðóïîâå è íà òðóïîâåòå íà îíåçè æåðòâè íà öèâèëèçàöèÿòà, êîè ñòå ïðåãðúùàëè è ïðåãðúùàòå â ëèöåòî íà æåíèòå ñè, íà ñåñòðèòå ñè, íà ìàéêèòå ñè è äíåñ íàðè÷àòå áåñíè áëóäíèöè, çàùîòî èìàõà îùå ñèëà äà ñå õâàíàò çà îðúæèå è èçáàâÿò îò âåðòåïà íà ðàçâðàòà! Õâúðãàéòå êàë è êàìúíè âðúõ ãðîáà íà Äîìáðîâñêè, çàùîòî íå ñòàíà ñëóãà íà íÿêîÿ êîðîíÿñàíà ãëàâà, à ïîáîðíèê íà âåëèêà èäåÿ, íà âèñîêà öåë è ñ ãúðäè òâúðäè ñå îïðÿ íà ïðåäàòåëèòå íà Ôðàíöèÿ è âèíîâíèöèòå íà òîëêîâà çëî÷åñòèíè â ÷îâåùèíàòà. Öÿë ñâÿò îïëàêà Ïàðèæ, öÿë ñâÿò ïðîêëå êîìóíèñòèòå, è íàøàòà áåäíà æóðíàëèñòèêà è òÿ íå îñòàíà íàäèðå, è òÿ çàïëàêà çà áåçäóøíîòî è ïðîêëå ðàçóìíîòî.Ñìåøåí ïëà÷! Êàòî ÷å îò Íèìâðîäà äî Íàïîëåîíà, îò Êàìáèçà äî Âèëõåëìà âîéíàòà íå ïðåäñòàâÿ åäíè è ñúùèòå çðåëèùà, åäíà è ñúùàòà öåë ñ åäíè è ñúùèòå ñðåäñòâà. Êàòî ÷å Íàïîëåîí, â èìåòî íà öèâèëèçàöèÿòà è Âèëõåëì, â èìåòî íà áîæèÿ ïðîìèñúë, íå íàïðàâèõà ïîâå÷å çëî, ïîâå÷å âàðâàðñòâî â 19-èé âåê, îòêîëêîòî íàïð. Àëåêñàíäúð Ìàêåäîíñêè ñ ïîõîäèòå ñè ïðåäè òîëêîâà âåêîâå. Íî òàì å âàðâàðñòâîòî, òàì ñà óêîðèòå è ïðîêëÿòèÿòà, äåòî ðîáúò, ÷îâåêúò, êàòî íå ÷óÿò äóìèòå ìó, ðàçóìà ìó, óëàâÿ ñå çà êðàéíîñò è ñå áîðè íà æèâîò è ñìúðò, äîêîëêîòî ìó ïîçâîëÿâàò ñðåäñòâàòà, êîèòî ñà íèçêè, çàùîòî ñà ìàëêè, à ìàëêè ñàìî çàòóé, çàùîòî èì ñà ãè îòíåëè ãîñïîäàðèòå. Òîãàâà ÷îâåêúò íàðè÷àò ðàçáîéíèê, ðàçâðàòíèê, íèçúê è âàðâàðèí! Òàêèâà áÿõà è êîìóíèñòèòå. Õðèñòèÿíñòâîòî èìà ñâîèòå ìú÷åíèöè, äîäå íàðå÷å ðîáà “ñèí áîæèé, ñèí ÷åëîâå÷åñêèé”; èìà ãè è ðåâîëþöèÿòà, çà äà “íàïðàâè ñêèòíèêà ãðàæäàíèí”; èìà ãè è ùå ãè èìà è ñîöèàëèçìúò, êîéòî “èñêà äà íàïðàâè ÷îâåêà ïîâå÷å îò ñèí áîæèé è ãðàæäàíèí – íå èäåàë, à ñúù ÷îâåê, è îò íåãî äà çàâèñè ãðàäúò, à íå òîé îò ãðàäà”. Õðèñòèÿíñòâîòî, ðåâîëþöèÿòà è ñîöèàëèçìúò – ìîíàðõèÿòà, êîíñòèòóöèÿòà è ðåïóáëèêàòà – òå ñà ñè ôàêòîâå è åïîõè èñòîðè÷åñêè, êîè ùå îòðå÷å ñàìî òîÿ óì, êîéòî íå ïðèçíàâà ïðîãðåñà â ÷åëîâå÷åñòâîòî.Ó÷èëèùåòî è ñàìî ó÷èëèùåòî, êàçâà áàáà Ìàêåäîíèÿ, ùå èçáàâè Åâðîïà îò ñîöèàëåí ïðåâðàò – ó÷èëèùåòî è ñàìî ó÷èëèùåòî, ïîâòàðÿìå íèé, ùå ÿ ïðèãîòâè çà òîÿ ïðåâðàò; íî íå ó÷èëèùåòî íà Çëàòîóñòà è Ëîéîëà, íà Âèëõåëìà è Íàïîëåîíà, à îíîâà íà Ôóðèå è Ïðóäîíà, íà Êþâèå è Íþòîíà – è ó÷èëèùåòî æèòåéñêî.Êîìóíèñòèòå ñà ìú÷åíèöè, çàùîòî íå ñà âàæíè ñðåäñòâàòà â áîðáàòà èì çà ñâîáîäà, à èäåÿòà íà òàçè áîðáà. “È ñâîáîäàòà ùå èìà ñâîéòå åçóèòè”, êàçâà Ãåéíå. Íåêà ñåãà íàøàòà æóðíàëèñòèêà çàäúðæè ñúëçèòå ñè, êàêòî ùå ãè çàäúðæè â åâðîïåéñêàòà – çà äà îïëà÷å äðóãè ñòîëèöè, äðóãè âàðâàðñòâà è ñòðàäàíèÿ, êîãà ðîáúò èçâèêà íà ãîñïîäàðÿ ñè: êîé ñè òè, ùî ïëà÷åø? Ìúæ ëè ñè, æåíà ëè, èëè õåðìàôðîäèò – çâÿð èëè ðèáà?… È ùå áúäå äåí – äåí ïúðâèé. ÍÀÐÎÄÚÒ Â×ÅÐÀ, ÄÍÅÑ È ÓÒÐÅ Ìðà÷íà è æàëîñòíà å íàøàòà èñòîðèÿ îò ïîäïàäàíèåòî íè ïîä òóðöèòå äîðó äî äíåøíèòå âðåìåíà, òåæúê è âúçìóòèòåëåí å æèâîòúò íà ñâîáîäîëþáèâèÿ íÿêîãà áúëãàðñêè íàðîä! Ñòðàøåí õîìîò, êàêúâòî òåæè è äî äíåñ íà âðàòà ìó, ãúáÿñàë îò âåêîâå è çàïðåãíàò ñ ÿòàãàí âìåñòî æåãëè; òåæêè âåðèãè, ðúæäÿñàëè îò êúðâè è ñúëçè, âåðèãè, â êîè ñà çàêîâàíè è ðúöå è íîçå, è óì è âîëÿ, è â êîè è äî äíåñ ïúøêàò áàùè è ìàéêè, áðàòÿ è ñåñòðè, äÿäîâå è ñèíîâå – çëîäåéñòâà, áåç÷åñòèÿ, êîëîâå, áåñèëà, ìúêè, òúìíèöà, – íàé-ïîñëå äààëèéöè è êúðäæàëèè, ôàíàðèîòè è ÷îðáàäæèè, ÷åðêåçè è òàòàðè, – ñ åäíà äóìà, çëî, âàðâàðñêî çëî, êîå ñàìî åäíî àçèàòñêî âúîáðàæåíèå ìîæå îáõâàíà, çëî îò çàâîåâàòåëÿ Ìóðàäà äî ÷èòàøêèÿ ðåôîðìàòîð Àçèñà – òîâà ñà ñòðàíèöèòå íà òàçè èñòîðèÿ, íà òîâà íàøå â ÷ å ð à. Êúðâàâè ñòðàíèöè, ãîð÷èâî ïðåìèíàëî! Íî ä í å ñ, äíåñ íå å ëè ïàê ñúùîòî ÷åðíî òåãëî, ñúùèÿò õîìîò, ñúùèòå âåðèãè? Îñâåí òåçè, ùî íÿìàò òàëàíò äà òúðïÿò, îñâåí íÿêîëêî õèëÿäè âîëíîäóìíè èçãíàíèöè, âñåêè ðàá áîæèé ñ õðèñòèÿíñêî ñìèðåíèå ùå íè îòãîâîðè: “Íå, äíåñ ñè äîáðå æèâååì ñ òóðöèòå, òå ñå îáðàçîâàõà è íàì îëåêíà.” È íàèñòèíà, ñåãà êîãî óáèâàò, êîãî áåñÿò, êîãî íàáèâàò íà êîë, êîé ïëàùà äèø-õàêú è ðàçâîæäà âìåñòî êîí öúðâóëà íà êðàñòàâèÿ ãàäæåëèí, êîé? … Íî äà êàçâà ðàçîðåíèÿ è äîáèòèÿ íàðîä, äà êàæåì è íèé ïî ñîâåñò: äíåñ íå óáèâàò íèêîãî áåççàêîííî, à çàêîííî, íå íàáèâàò íà êîë, à êàòî êîë âñÿêîãî í à á è â à ò, íå áåñÿò âêúùè ïî ñòðåõè è ïî ÷åðíèöè, à íà îòðåäåíè ìåñòà çà ãÿâóðñêè êàñàïíèöè; äíåñ íèêîé íå ðàçâîæäà öúðâóëà íà ÷èòàêà, à ñÿêîãî êàòî öúðâóë ðàçâîæäàò ïî àíãàðèè è òúìíèöè, íèêîé íå ïëàùà äèø-õàêú, à ñÿêîìó è çúáèòå âàäÿò çà äàíúöè è ñÿêàêâè çàêîííè êðàæáè, èìäàäèåòà è ñåâäàäèåòà; äíåñ íÿìà äààëèéöè, íÿìà êúðäæàëèè, íÿìà ôàíàðèîòè, êîè äà ïàëÿò ïëåíÿò ñåëà è ãðàäèùà, åäíè äà óáèâàò, à äðóãè äà çåìàò ä ó ø å ä ÿ ë è ê å â ø ï à ð à ñ ú çà âèíàòà íà óìðåëèÿ è óáèòèÿ – äíåñ èìà ïðàâèòåëñòâî, êîåòî ñàìî èçïúëíÿâà òåçè äëúæíîñòè êúì ðàÿòà è äúðæè çà òîâà ÷èíîâíèöè, ðÿçàíè è êðúñòåíè, ñ ÷àëìè è êàëèìàâêè, ñ äúëãè è êúñè ïèñêþëè, ÷èíîâíèöè, êîè îò âúë÷èÿ âåçèð Àëè ïàøà äî ìå÷êàðèíà æàíäàðì Êåë Ìåõìåä àãà, ñèð. îò ñêèïòúðà äî ñîïàòà – âñè÷êèòå ïðèòåæàâàò íàé-âèñîêèòå äîáðîäåòåëè, äîðè è ÷îâåùèíàòà, ñ êîÿ ñå îòëè÷àâàò áðàòÿòà èì ÷åðêåçè è òàòàðè. È âñè÷êî òîâà â Òóðöèÿ å ðåôîðìè, è ðåôîðìè çäðàâè è òðàéíè, îñíîâàíè íà äúëáîêàòà ëþáîâ ìåæäó òóð÷èí è áúëãàðèí, ìåæäó ãîñïîäàðè è ðîáè.Ïðè òåçè ðàäèêàëíè ðåôîðìè, àêî è äà ñå ñëó÷âà äà íàïàäíàò íÿêîè ïðàâîâåðíè êúùàòà íà ãÿâóðèíà, äà ãî óáèÿò èëè óäóøàò, äà îáåç÷åñòÿò æåíà ìó èëè äúùåðÿ ìó, à ñèíà ìó äà èçâëåêàò è æèâ íà îãúíÿ îïåêàò, òî òîâà ñà èçêëþ÷åíèÿ è ñëó÷àéíîñòè, çàùîòî íå ñòàâàò âñÿêà íåäåëÿ â åäíà è ñúùàòà êúùà, âñÿêà íîù â åäíî è ñúùîòî ñåëî. È îñâåí òîâà ïðàâîñúäíîòî ïðàâèòåëñòâî ñ ãîëÿìà ñòðîãîñò íàêàçâà âèíîâíèöèòå, êàòî èì îòíåìå ïîëîâèíàòà è ïîâå÷å ïå÷àëà è ãè ãóäè íà íàé-òåæêà ðàáîòà – êúðàðäàðè èëè çàïòèåòà, çà äà ãîíÿò âèíîâíèòå íà äðóãè îùå ïî-ìàëîâàæíè ñëó÷àéíîñòè, êîè ñòàâàò àëëàõúí êúðúíäà – äóìè, êîè íà åçèêà íà íàøèòå àãè èìàò òóé ïðåíîñíî çíà÷åíèå, ÷å ïðåñòúïíèêà íà êúðà òðÿáà äà ñå îñòàâè íà ïðàâîñúäèåòî áîæèå. Îò òóé íàøèòå áàáè è ìàéêè, êîãà îïëàêâàò ìúæåòå ñè è ñèíîâåòå ñè, óòåøàâàò ñå ñ òàçè – íå çíàåì êàê äà êàæåì – êëåòâà èëè ìîëèòâà: “Îò áîãà äà íàìåðè äóøìàíèíúò!” Èäè ñåãà ïðè òîÿ ïðîãðåñ â ïðàâîñúäèåòî, òà äóìàé, ÷å â Êîðàíà íÿìà íè ëîãèêà, íè ïñèõîëîãèÿ, à â Íàïîëåîíîâà êîäåêñ çäðàâ ñìèñúë; èäè è ïîâÿðâàé àíãëèåöà ã-íà Ìîíñåëà, êîéòî ïðåäè äåñåòèíà ãîäèíè, âúâ âðåìå íà ñèðèéñêèòå óæàñè, èçðå÷å â ïàëàòàòà íà îáùèíèòå è â ëèöåòî íà ïðèñíîïîìåòåíèÿ ëîðä Ïàëìåðñòîíà, òîçè íåðàçêàÿí ãðåøíèê â ðàáîòèòå íà Èçòîê, ñëåäíèòå òåæêè äóìè: “Êîëêîòî è äà æåëàå áëàãîðîäíèÿ ëîðä äà ïîääúðæà òðîíà íà ñóëòàíà, òðÿáà äà ñå íàäååì, ÷å òîé íå ùå ïîèñêà êàêòî è äà å äà çàáðàíÿ òàêàâà ñèñòåìà, ïðè êîÿ ñà âúçìîæíè ïîäîáíè óæàñè. Ñ ÷óâñòâî îò äúëáîêà ñêðúá ñè ïðèïîìíÿì çà ó÷àñòèåòî, êîå ïðèåìàõ â 1855-56 ñ ïîâå÷åòî îò ïàëàòàòà â ïàðëàìåíòñêèòå óñèëèÿ äà ïîääúðæàì Òóðöèÿ. Ñåãà âèäÿ, ÷å íàöèîíàëíèÿò õàðàêòåð íà òóðöèòå å íåèçïðàâèì.”Òóêà íèé áèõìå óòåøèëè áëàãîðîäíèÿ äæåíòúëìåí, áèõìå îïðîâåðãàëè ìíåíèÿòà è îñòðèòå ñúæäåíèÿ íà ìíîãî íåäîáðîæåëàòåëè íà íàøèòå ïèëàô÷èè ñ ôàêòîâå è ïðèìåðè, êîè ïúëíÿò äîìàøíàòà õðîíèêà íà âñÿêî ñåëî, íà âñåêè ãðàä, è òî íå îòäàâíà, à îò âðåìåòî íà Êúáðàçëè Ìåõìåäïàøîâèòå ðåâèçèè, îòêîãà â Òóðöèÿ ñå âúâåäå íÿêàêúâ ñè ðåä è ðàâåíñòâî â êðàæáèòå è ïúëíà ñèñòåìà â íàïðåøíèòå óáèéñòâà, çëîäåéñòâà è âñÿêàêúâ ðîä ïðèòåñíåíèÿ – àëà ùî ùÿõà äà çíà÷àò íàøèòå äóìè ïðè îíåçè íà Ëîíãâîðòà è ïîäîáíèòå íåìó øàðëàòàíè ÷èíîâíèöè è ïðîäàäåíè æóðíàëèñòè, êîè òðúáÿò ïî ñâåòà è èñêàò è íàñ äîðó äà óâåðÿò, êàêòî è óâåðèõà íÿêîè ñè èçâåÿíè è ñëåïè ãëàâè, ÷å Òóðöèÿ, òîçè åâðîïåéñêè Êèòàé, òîçè ïðèñìåõ íà ÷åëîâå÷åñòâîòî è óêîð íà ñúâðåìåííà Åâðîïà, ùå ñå ïðåîáðàçè ñêîðî íà àçèàòñêà Áåëãèÿ è ùå ïðîëåå áëàãîäàòòà íà åâðîïåéñêàòà îáðàçîâàíîñò ïî âñè÷êèòå êðàèùà íà Àçèÿ! O, tempora, o, mores! Íàìåðåòå èçêóñòâîòî íà Ìåäåÿ è âëåéòå â æèëèòå íà òîâà âàðâàðñêî ïëåìå íîâà, ÷îâåøêà êðúâ, òîãàâà ùå ñå ïîêîëåáàåì è íèé âúâ âÿðàòà ñè, ÷å Òóðöèÿ íÿìà æèâîò, íÿìà áúäåùå; íî äîäå òóð÷èíúò å ñ òîçè õàðàêòåð, ñ òîçè ôàíàòèçúì, ñ òàçè âàðâàðñêà êðúâ, íè åäèí êðàñíîðå÷èâ òóðêîôèë, íè åäèí äúëáîêîìèñëÿù äóàëèñò èëè ðåíåãàò íå ìîæå íè óâåðè, ÷å òóð÷èíúò ùå áúäå íÿêîãà ñïîñîáåí äà âëåçå â ïúòÿ êúì îíàçè íðàâñòâåíîïîëèòè÷åñêà öåë, êúì êîÿ ñå ñòðåìè óìúò ÷îâåøêè, îòðåøåí îò âñÿêî îïåêóíñòâî íà äóõîâè éåðàðõèè è ïîëèòè÷åñêè ìàíäàðèíñòâà. Äîòîãàç íàé-êðàñíîðå÷èâè ùå áúäàò æèâèòå ðàíè, ùî çåÿò ïî òÿëîòî íà íàðîäà è ïî ãúðäèòå íà íåãîâàòà åìèãðàöèÿ, ðàíè, íà êîè, êàòî ãëåäàìå, íàïîìíÿò íè âñè÷êî, ùî òðÿáâà äà âëåçå â ñìåòêà çà íàðîäíî ìùåíèå. Ïîâòàðÿìå – Òóðöèÿ íÿìà æèâîò, íÿìà áúäåùå, òÿ å òðóï íà ñìúðòíèÿ îäúð, êîãîòî íèêàêâè äåðâèøêè áàÿíèÿ íà íåéíèòå ìàíäàðèíè, íèêàêâè äèïëîìàòè÷åñêè ìîëèòâè íà çàïàäíèòå äîêòðèíåðè íÿìà äà ÿ ñïàñÿò îò àíàòîìè÷åñêèÿ íîæ. Ëåêóâàíà ïî ñòàðà ìåòîäà, ñ ïîëèòè÷åñêè êðúâîïóñêàíèÿ è îïåðàöèè, ñ äèïëîìàòè÷åñêè õëîðîôîðì, òÿ èçãóáè ðúöå è íîçå, ïðîâèíöèÿ ñëåä ïðîâèíöèÿ, è îòñëàáíà äîòîëêîç, ùîòî äàäå ìÿñòî íà îíàç ñòðàøíà áîëåñò, êîÿ îáõâàíà ñúðöåòî é, âëåçå â äèõàòåëíèòå é îðãàíè è êðúâîîáðàùåíèåòî; òúé ùîòî íèêàêâà îïåðàöèÿ å íåâúçìîæíà âå÷å. Ñàìèòå ëåêàðè è òå çàáåëåæèõà òîâà è ñëåä êðèòñêèÿ øåðáåò, êîéòî ñå äàäå íà Òóðöèÿ îò Ïàðèæêèÿ êîíñèëèóì â 1868 ã., ïðèïèñàõà é çà ñïîêîéíà ñìúðò è ïîñëåäíèÿ ðåöåïò: äóàëèçìà. Ùå ñå íàéäàò ëè â íàðîäíàòà ôàðìàêîïèÿ íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ åëåìåíòè çà ïîäîáåí ðåöåïò, ùå ìîæå ëè òîé âúçðîäè Òóðöèÿ, à ãëàâíîòî ùå ìîæå ëè ãî òÿ ïðèå, êàòî é ñà çàõâàíàòè óñòà è ãúðëî – òîâà è ñàì Àëè ïàøà íå ùå çíàå, àêî ùå áè æèâÿë è äî Ìàòóñàëîâè ãîäèíè è íå èçó÷è áúëãàðñêèÿ íàðîä, íåãîâà ñîöèàëåí æèâîò, íåãîâà òâúðä õàðàêòåð è âîëñêà óïîðíîñò. Èíàê òîé è äíåñ ùåøå äà ÷åòå ìåæäó ðåäîâåòå íà ÷åðêîâíèÿ íè óñòàâ äðóãè ðåäîâå, äðóãè äóìè, êîè äà ìó êàçâàò: “Àëè, òîÿ íàðîä å áîëåñòòà íà Òóðöèÿ, à äóàëèçìúò å ïúòíèêúò çà íåéíàòà ñìúðò!” Àëà Àëè ïàøà å òóð÷èí – ôàíàòèê è ôàòàëèñò; òîé ñå íàäåé ñàìî íà êó÷åøêàòà æèâîòíà ñèëà íà ïëåìåòî ñè è êàòî ïðèèìà çà áúë[ãàðñêè] íàðîä òåçè, ùî êîëåíè÷àò è ñêèìó÷àò îòïðåäå ìó, ïåå è äóìà: “Æèâ å àëëàõ, æèâà å Òóðöèÿ! Ìíîãî ñà è ðîáèòå…” Òúé ìèñëÿò è íàøèòå ÷îðáàäæèè è êàëèìàâêè, òåçè àìôèáèè, êîè â áëàòîòî íà äóàëèçìà íàìèðàò ñâîÿ æèâîò, è îíåç ãëàäè÷êè óìîâöå, êîè âíàñÿò ó íàñ ðúæäàòà íà çàïàäíèòå ïðåäðàçñúäúöè è ñìåòòà íà ãíèëàòà âå÷å åâðîïåéñêà öèâèëèçàöèÿ – áåç äà âèæäàò íîâèòå ÿâëåíèÿ íà æèâîòà íèòî òàì, äåòî ñà ñå ó÷èëè, íèòî òóê, äåòî ó÷àò. Íå òúé îáà÷å ìèñëè çäðàâàòà ÷àñò íà íàøà íàðîä è íåãîâàòà åìèãðàöèÿ, íå òúé ìèñëè âñåêè ñâåñåí è èñêðåí ñëàâÿíèí, âñåêè ñúâðåìåíåí ÷îâåê, â ãëàâàòà íà êîãî ñå íå âèå ïàóæèíà, à ñòÿãà ìîçúê, è â ãúðäèòå íå ïëàêíå æàáèíà, à òóïà ñúðöå. Çà íàñ ïðåîáðàçîâàíèÿòà â Òóðñêî, îáåùàíèÿòà, äóàëèçìúò, òå ñà äóìè áåç íèêàêúâ ñìèñúë, ïðèçðàöè è óòîïèè, êîè ìîæå äà ñå îñúùåñòâÿâàò íåéäå ñè â Êèòàé èëè ßïîíèÿ, à íå íà Áàëêàí[ñêèÿ]ïîëóîñòðîâ ìåæäó òóðöè è áúëãàðè, äâå ïëåìåíà ñ ïðîòèâîïîëîæíè õàðàêòåðè, íðàâè è îáè÷àè, ñ ïðîòèâîïîëîæíè ìèðîñúçåðöàíèÿ. Èçõîä îò òóé òåæêî è ãíóñíî ïîëîæåíèå íå ñà íîâèòå îêîâè, íîâîòî ðàçäåëåíèå íà òèðàíñòâîòî, à íàðîäíàòà ðåâîëþöèÿ, ðàäèêàëíèÿò ïðåâðàò, êîèòî ñà òðèóìôàëíè âðàòà çà âñåêè íàðîä, îñîáåíî çà íàøèÿ, êîéòî íÿìà ïðåìèíàëî, íÿìà íàñòîÿùå, à èìà åäíî ñàìî áúäåùå, è áúäåùå ñâåòëî, çàùîòî ñ äðóãèòå ñëàâÿíè òîé ùå èìà ùî äà êàæå â ñâåòà, ùî äà âíåñå â ÷îâåùèíàòà.Ìåòíåòå ïîãëåä âðúõ èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêîòî öàðñòâî îò Áîðèñà äîðó äî ïîäïàäàíèåòî ìó ïîä òóðöèòå, è ùå âèäèòå, ÷å âñè÷êîòî èñòîðèêî-ïîëèòè÷åñêî ïðåìèíàëî íà íàøà íàðîä å áèëî òîêó-ðå÷è ÷èñòî âèçàíòèéñêî, è â íåãî ñà æèâåëè ñàìî öàðå, áîëÿðè è äóõîâíè, à òîé ñàì âñÿêîãà å áèë îòäåëåí ñ äúëáîêà îáùåñòâåíà íðàâñòâåíîñò îò ðàçâðàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî ñè, êîéòî ðàçâðàò çàåäíî ñ õðèñòèÿíñòâîòî ñå âìúêíà â ïî-ãîðíÿòà ÷àñò íà íàðîäà. Íàèñòèíà, íåâåäíúæ íàðîäúò å ÿâÿâàë òâúðäàòà âîëÿ íà õàðàêòåðà ñè ñ âúñòàíèÿ ïðîòèâ öàðåòå ñè, ïðîòèâ äóõîâåíñòâîòî ñè, êàêòî âúâ âðåìåòî íà Áîãîìèëà è Ñàìóèëà; íî âñè÷êî òîâà å ñòàâàëî ñàìî òîãàâà, êîãà âëàñòòà èëè ñå åäíî íàñèëèåòî å äîïèðàëî äî êúùàòà ìó, â êîÿ òîé ñÿêîãà å áèë íðàâñòâåíî ñâîáîäåí, äî ñåìåéñòâîòî ìó, äî ïîíÿòèåòî ìó çà ÷åñòòà – ñ åäíà äóìà, äî íåãîâà äúëáîê ñîöèàëåí æèâîò, ñ êîéòî ñå îòëè÷àâàò îáùî ñëàâÿíñêèòå íàðîäè è ÷àñòíî íàøèÿ íàðîä. Îòäåëåí, êàêòî êàçàõìå, íðàâñòâåíî îò ïðàâèòåëñòâîòî ñè, íàðîäúò ìíîãî ïúòè ãî å îñòàâÿë ñàìî äà ñå áîðè ñ Âèçàíòèÿ, ñàìî äà ñè âàäè î÷èòå çà ïðåñòîëîíàñëåäèå; òúé ùîòî òóêà è áÿõà ãëàâíèòå ïðè÷èíè, äåòî ãúðöèòå ìîæàõà äà çàâëàäåÿò íàâðåìå Áúëãàðèÿ, à âàðâàðñêèòå òóðñêè îðäè ñúâñåì äà ÿ ðàçîðÿò è òúé ñ òâúðä êðàê äà ñòúïÿò íà âðàòà íà íàðîäà. Íî è ïðè òèÿ ñòðàäàíèÿ, ïðè òîâà ñòðàøíî íàñèëèå, â êîå è êàìúêúò áè ñå ñòîïèë, áúëãàðèíúò ñå çàòâîðè îò òóð÷èíà âêúùè ñ ÷åëÿäòà ñè è, êàêòî è äíåñ, ïÿë å è ñëóøàë å âìåñòî âèçàíòèéñêàòà ëèòóðãèÿ ñâîéòà åëåãè÷åñêà þíàøêà ïåñåí, âìåñòî ñòðåëàòà è ñàáÿòà, õâàíà ðàëîòî è ñúðïà, õîäèë å ïî ñáîðîâå è ïî ñåäåíêè, ïî òëàêè è ïî ÷åðêîâèùà – è ùîì âàðâàðèíúò å ïîãàçâàë îãíèùåòî ìó, êîå, êàêòî è äíåñ, å áèëî îáèêîëåíî ñúñ ñíàõè è äúùåðè, ñúñ ñèíîâå è óíóöè – òîé å îñòàâÿë ðàëîòî è ñúðïà, ãåãàòà è êàâàëà, õâàùàë å áàùèíà ñàáÿ, áðàòîâà ïóøêà è ñ “äðóæèíà âÿðíà è ñãîâîðíà” îòèâàë å â Ñòàðà ïëàíèíà äà ìúñòè çà îáèäè îò òóðöè è ÷îðáàäæèè, äà èì îòíèìà ãðàáåíî èìàíå è äà ïàçè ñåëî è ñèðîìàñè. Òàêúâ å áèë áúëãàðñêèÿò íàðîä, è åòî ãî è äíåñ ïàê ÷èñò îò âñÿêî ÷óæäî âëèÿíèå, ïàê ñ òîÿ ïàòðèàðõàëåí æèâîò, ïàê ñ òàçè ïúðâîáèòíîñò – ñëåä òîëêîâà è ïðè òàêèâà ñòðàäàíèÿ, ïðåä çîðè, òîé ñå ïðîâèêâà îò âðàòàòà íà êúùàòà ñè: ïåå îòõîäíÿ ìîëèòâà íà Òóðöèÿ, íà ðîáñòâîòî; ïðîêëèíà ñâîéòî ïðåìèíàëî, êîåòî å ìðà÷íî è òîé ãî ìðàçè; ñâîéòî íàñòîÿùå, êîåòî å òåæêî è ãîð÷èâî, òà ëåñíî ùå ãî çàáðàâè, è âèêà: áúäåùåòî ìè, áúäåùåòî ìè! Òóðöèÿ è íåçâàíèòå ìó âîäèòåëè ïîäíàñÿò ìó íà áëþäî ïðåîáðàçîâàíèÿ, äóàëèçìè, éåðàðõèè, íî òîé ñå òóé äóìà è ùå äóìà: áúäåùåòî ìè, áúäåùåòî ìè! Íî êàêâî å íåãîâîòî áúäåùå?Íàøèÿò íàðîä èìà ñâîé îñîáåí æèâîò, îñîáåí õàðàêòåð, îñîáíà ôèçèîíîìèÿ, êîÿ ãî îòëè÷à êàòî íàðîä – äàéòå ìó äà ñå ðàçâèâà ïî íàðîäíèòå ñè íà÷àëà, è ùå âèäèòå êàêâà ÷àñò îò îáùåñòâåíèÿ æèâîò ùå ðàçâèå òîé, äàéòå ìó èëè ïîíå íå áúðêàéòå ìó äà ñå îñâîáîäè îò òîâà âàðâàðñêî ïëåìå, ñ êîå òîé íÿìà íèùî îáùî, è ùå âèäèòå êàê ùå òîé äà ñå óñòðîè. Èëè íå âèäèòå ñåìåòî, çàðîäèøà â íåãîâèòå îáùèíè áåç âñÿêà öåíòðàëèçàöèÿ, â íåãîâèòå åñíàôè, äðóæåñòâà ìúæêè, æåíñêè è äåòèíñêè? Èëè íå âèäèòå â íåãî è òîâà, ùî êàçàõìå ïî-ãîðå?…Âñè÷êî òîâà ñà âúïðîñè è âúïðîñè, âàæíè, çàòóé íèé ùå ñå ïîâúðíåì äà ãè ðàçãëåäàìå ïî-îòáëèçî â ñëåä[âàùèòå] áðîåâå íà “Äóìàòà”. ÏÅÒÐÓØÀÍ Íàì êàçâàõà, ÷å òå ñà ðàçáîéíèöè,èçëåçëè èç ñâîèòå âåðòåïè, íî òå íèùî íå çåõà, íèòî äàæå ïàð÷å õëÿá; è íèé ÷óõìåîò òÿõ ñàìî åäíî : Äîøëè ñìå äà èçìðåì çà çåìÿòà ñè. Ë. Ìåðêàíòèíè Ïúëíè òðè ãîäèíè ñà äíåñ îò îíÿ ãåðîè÷åñêè ïîäâèã, ïîäîáíè íà êîéòî âèæäàìå ñàìî â èñòîðèÿòà íà Èòàëèàíñêàòà ðåâîëþöèÿ; ïúëíè òðè ãîäèíè ñà îò îíóé ñëàâíî ñúáèòèå, êîå íàïðàâè åïîõà êàêòî â èñòîðèÿòà íà íàøàòà åìèãðàöèÿ, òúé è â èñòîðèÿòà íà íàøåòî ïîëèòè÷åñêî è óìñòâåíî âúçðàæäàíèå. Êàêúâ ñïîìåí çà ïîòîìñòâîòî! Êàêúâ óðîê, êàêúâ ïðèìåð çà íàñ, áðàòÿ åìèãðàíòè! Øåïà ðåøèòåëíè ìëàäè ìîìöè, áåç íèêàêâà ðåâîëþöèîííà îðãàíèçàöèÿ, áåç íèêàêâè ñðåäñòâà, ïðåçðåíè è ãîíåíè – ìîìöè, êîè ïðåòúðïÿõà ñè÷êî çà åäíà áëàãîðîäíà ñâÿòà öåë, – ìèíàõà Äóíàâà è ñ æèâî ñâèäåòåëñòâî ïîêàçàõà êàêâè ñúêðîâèùà ñå êðèÿò â äóøàòà íà áúëãàðèíà… Íàèñòèíà, ãîëÿìà äóøåâíà ñèëà òðÿáâà äà èìà ÷îâåê, çà äà ìîæå êàçà: “Íèå ñè äîñòèãíàõìå öåëòà, çàùîòî èçìèðàìå, à âèå îùå íå ñòå, çàùîòî ñòå æèâè!…” À òîâà òðÿáâà äà ãî êàæå âñåêè, êîéòî ìðå çà ñâîáîäàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî, òîâà èì êàçàõà ñ ïðèìåðà ñè íàøèòå âúñòàíèöè â 1868 ã. ïîä âîéâîäèòå Õàäæè Äèìèòðà è Ñòåôàí Êàðàäæà. Òåçè ìú÷åíèöè íà ñâîáîäàòà, ùî èçìðÿõà ñ óñìèâêà íà óñòà, áÿõà íàøè ïðèÿòåëè, íàøè áðàòÿ; ñ òÿõ äåëÿõìå ñêðúá è ðàäîñò, ñìÿõ è ñúëçè; ñ òÿõ ñÿäàõìå íà áåäíà è áîãàòà òðàïåçà è ðàçãîâàðÿõìå çà ñúäáàòà íà íàøåòî ïîòúïêàíî îòå÷åñòâî…; ñ òÿõ äåëÿõìå ñè÷êî, ñàìî ñìúðòòà è ñâîáîäàòà íå ìîæàõìå ñ òÿõ äà ðàçäåëèì! Çàòîâà åëàòå, áðàòÿ, äà ãè ñïîìåíåì ñ äîáðà è ñâÿòà ïàìÿò çà íàçè è ñëàâíà çà íàøèÿ çëî÷åñòåí íàðîä! Ñëåä ÷åòèòå íà 1867 ã. ïîä âîéâîäñòâîòî íà Ïàíàéîòà, Äÿäà Æåëÿ è Ôèëèï Òîòÿ, ÷åòè, êîèòî áÿõà ñàìî çà ÿâëåíèå íà çíàìåíèòèÿ Ì å ì î à ð, êîéòî êàòî ãàëâàíè÷åñêè òîê ìèíà ïðåç ñúðöåòî íà íàðîäà è âúçáóäè íåðâèòå ìó, à Òóðöèÿ íàêàðà äà ìèñëè çà ïîëîæåíèåòî ñè – ñúâñåì ïîñëåäîâàòåëíî íà äðóãàòà ãîäèíà òðÿáâàøå äà ñå íà÷íå äâèæåíèåòî ñúñ ñè÷êà ñåðèîçíîñò è ñè÷êè ñðåäñòâà, ùî ìîæåõà äà ñå ðàçïîëàãàò â îíîâà áëàãîïðèÿòíî âðåìå, êîãà Êàíäèÿ òúíåøå â êúðâè è ñúñ ñåêè êóðøóì õâúðëÿøå è çàëúêà îò óñòàòà ñè, à Ãúðöèÿ òî÷åøå ñàáÿ, Ðóìúíèÿ è Ñðúáñêî çàïðåòíàõà ðúêàâè… Òîãàâà íèé èìàõìå ïúðâèÿ Òàåí êîìèòåò, íà ïîçèâà íà êîãîòî áÿõìå ñå ñòåêëè äà ðåøèì ñúäáàòà íà íàðîäà êàòî ðàòíèöè ñëàâíàòà áîðáà çà îñâîáîæäåíèå. Àëà òîÿ êîìèòåò, êîãîòî òóðöèòå ïî ãëóïîñò, íî ïðàâåäíî íàðåêîõà “êîìèòà”, êàòî êîìåòà íàèñòèíà ïîêàçà ñàìî ñâîéòà áëÿñêàâà îïàøêà íà õîðèçîíòà, à êîãà äà ïîêàæå ÿäðîòî ñè è ñå ñðåùíå ñ áåçæèçíåíèÿ ìåñåö, áåç íèêàêâà ôèçè÷åñêà ïðè÷èíà ñâúðíà îò îðáèòàòà ñè, ïðúñíà ñå è óãàñíà. – Íèé îñòàíàõìå ñàìè äà ðåøèì è ñúäáàòà íà îòå÷åñòâîòî ñè, è ñâîéòà. Íàøèòå àñòðîíîìè, íà êîè î÷èòå ñà ñå âúç íåáåòî, çà äà èìà ñ êàêâî äà ñå óòåøàâàò è çàíèìàâàò, îáúðíàõà íà “êîìèòà” âñÿêî áúëãàðñêî ñúðöå è áåç äà âèæäàò ùî ñå âúðøåøå ïî çåìÿòà è â ñàìèòå òåçè ñúðöà, çàëîâèõà ñå çà áàáèíè äåâåòèíè è ñòàíàõà åäèí íà äðóãè îðãàíè íà îíçè ïàòðèîòèçúì, êîéòî â÷åðà âèêàøå íàðîäà íà âúñòàíèå, à äíåñ ïðåçðÿ è íàðå÷å âàãàáîíòè îíåçè, ùî áÿõà ñå ñúáðàëè äà ìðàò çà íåãîâà ñâîáîäà!Íî ïîâðàãà òîÿ ïàòðèîòèçúì è òåçè áåçäóøíè “àñòðîíîìè”! “Íå ðàçóì, íå ëîãèêà âîäè íàðîäèòå, à ìàãíåòèçìúò íà âÿðâàíåòî è îäóøåâëåíèåòî”, êàçâà åäèí ñïèñàòåë âúâ ôèçèîëîãèÿòà íà íàðîäèòå – è àêî íàøèòå “êîìåòè”, “àñòðîíîìè”, ëèòåðàòîðè íå çíàåõà òîâà, òî âèäÿõà ïîíå, ÷å íå ëèãè êàòî ó òÿõ, à êðúâ òå÷åøå â æèëèòå íà îíåç ìú÷åíèöè, çà èçáèâàíåòî íà êîè òå áÿõà ïðè÷èíà, êàòî, îò åäíà ñòðàíà, èçìàìèõà Ïàíàéîòà äà çà äúðæè òîëêîâà îïèòíè è ïðèãîòâåíè þíàöè, à, îò äðóãà, âúçïðîòèâèõà ñå íà ïðèãîòîâëåíèÿòà íà Äÿäà Æåëÿ è Ôèëèï Òîòÿ – è ñ òîâà îñòàâèõà îíåç þíàöè îòâúä áåç ñÿêà ïîìîù è ñðåäñòâà äà âäèãíàò íàðîäà…Äîéäå ïðîëåòòà 1868 è íà õèëÿäè þíàöè çàêèïÿ êðúâòà, õèëÿäè áÿõà ãîòîâè äà èäàò äà èçìðàò çà ñâîáîäà è â äâå íåäåëè äà âäèãíàò ñè÷êèÿ íàðîä íà îðúæèå! Âñåêè ïðîäàâàøå ìèëî çà äðàãî, âñåêè çàáðàâÿøå áåäíîñò è âúçðàñò, ðîäèòåëè è ðîäíèíè è âñåêè äóìàøå: íà Áàëêàíà, íà Áàëêàíà! Íî äå áÿõà íàøèòå ïàòðèîòè äà ðàçáåðàò òóé òóïàíå íà ñúðöåòî, òóé ñúòðåñåíèå íà íåðâèòå? Äå áÿõà äà îòãîâîðÿò è òå ñ êàêâà-ãîäå æåðòâà íà îëòàðÿ çà îñâîáîæäåíèå? Äå áåøå Òàéíèÿò êîìèòåò äà õâàíå æèöèòå íà ïñèõè÷åñêèÿ òåëåãðàô è íàïðàâè ñúîáùåíèå ñ âñè÷êàòà åìèãðàöèÿ; äå áåøå äà äàäå ñðåäñòâà è íàïðàâëåíèå íà òàçè æèâà íàðîäíà ñèëà? Ïàòðèîòèòå áÿõà òàì, äåòî ñà è äíåñ, Êîìèòåòúò ìèíà êàòî êîìåòà, à òåçè, ùî âèêàõà: íà Áàëêàíà, íà Áàëêàíà – åäíè ñå îò÷àÿõà, äðóãè ñúñ çàòàåíà çëîáà ñëîæèõà ðúöå è ñå çàëîâèõà çà ðàáîòà, à òðåòè, êîè ìîæàõà äà íàìåðÿò ñðåäñòâà, îòèäîõà è èçìðÿõà!Ïîâå÷å îò 200 äóøè èçëúãàíè è îãîëåëè îñòàâèõà îùå ïðîëåòòà èìåòî íà áúëãàðñêàòà ëåãèÿ â Áåëãðàä è ñ Êàðàäæàòà ñúáðàõà ñå îêîë Õàäæè Äèìèòúð. Ïðè âñè÷êèòå ãîíåíèÿ è ïðåñëåäâàíèÿ îò “ñòàðèòå” (ñ ïðåçðåíèå ñïîìåíóâàìå òóé èìå) òå íàéäîõà èñòèííè ïàòðèîòè, äîáèõà ñðåäñòâà è ìèíàõà, òà èçìðÿõà.Íî ñàìî òóé ëè? Òå èçìðÿõà, íî òÿõíàòà ñìúðò áåøå ãðîìåí óäàð çà Òóðöèÿ, ãðîìåí è çà íàøåòî îòå÷åñòâî-íà ïúðâàòà èçâåñòè ïàäàíåòî, íà âòîðîòî âúçðàæäàíåòî. Ñúíëèâèÿò òèðàíèí çàëèòíà íà òðîíà îò äóìèòå. “Áîëãàðèñòàí êàëêòú” è îêà÷è ìúðòâèÿ ×åðêîâåí âúïðîñ íà ãàëâàíè÷åñêà êóêà, ñ êîå, áåç äà èñêà, ïðèçíà èìåòî íà ðîáèòå ñè – ïðèçíà áîðáàòà. Áóäíèÿò íàðîä ñòðåñíà ñå ñèëíî, îãëåäà ñå è êàòî íå ìîæà äà ñêî÷è íà îðúæèå, ñúñ ñúëçè áëàãîñëîâè âåëèêèÿ ïîäâèã íà ñèíîâåòå ñè. Òîé âèäÿ è óñåòè ñèëàòà ñè.È åòî è äî äíåñ êðúâòà íà òåçè ìú÷åíèöè íå å îùå çàñúõíàëà ïî áàùèíèòå íè ïîëåòà; ñåíêèòå èì áðîäÿò äåíåì è íîùåì è ÷àêàò îíåçè, êîè îò Ïåòðóøàí èì ïîæåëàõà “äîáúð ÷àñ è äîáðà ñòèãà!” –÷àêàò íàçè, áðàòÿ åìèãðàíòè, äà îòêîïàåì êîñòèòå èì è èçáúðøåì ñúëçèòå íà òåõíèòå êëåòè ìàéêè, êîèòî ñà âå÷å ìàéêè è íàì!… “Áîëãàðèñòàí êàëêòú” – Áúëãàðèÿ âúñòàíà.
